”Tüm Canlılar Bir gün Plastik Atık Yutacaktır!”
Bu hafta 2011 yılında çıkan Plastik Atık: Ekolojik ve Beşeri Sağlık Etkileri (PlasticWaste: Ecologicaland Human HealthImpacts) adlı dergiyi inceledim. “Naylon aşkı öldürür” adlı kitabımdaki çoğu konulara temas etmesi beni ayrı bir memnun etti. Demek ki bu konu tüm dünyada çok önemli ve duyarlı insanların gündeminde…
Okuduğum derginin bir yerinde “plastik atıkların yutulması” konusu çok ilginçti. Tamamen bilimsel verilere dayanarak açıklanması çok önemli idi. Böylece bu haftaki köşe yazımda bu konuya yer vermek istedim. Durum aslında düşündüğümüzden de vahim. Sizlerinde ilgisini çekecek olan bu dergideki “plastik atıkların yutulması” ile ilgili bilimsel verileri paylaşmak istedim.
Plastik atıklar vahşi hayata müthiş zarar veriyor ve yutulan plastik miktarına ve türüne göre hayvanın sindirim sistemini etkiliyor ve gelişimine zarar veriyor diye kısa bir giriş yapılıyor.
Örneğin, bazı kuşlar (procellariiformes – albatros içeren bir grup kuş) inceleniyor ve plastik atıklara karşı daha savunmasız oldukları görülüyor. Çünkü bu tür kuşlar kusamadıklarından dolayı aldıkları plastiklerden kurtulamazlar. Bu tür kuşların plastik atıklardan ölüm ve yaralanma oranlarının yüksek olduğu gözlenmiş…
Laysan Albatros civcivler ile ilgili yaptığı çalışmada; yüzde 90’ının üst bölgelerinde plastik enkaz bulunduğunu ve büyük olasılıkla ebeveynlerin beslenmesinin sonucundan dolayı olduğunu tespit etmişler. Düşünün yediğimiz piliç ve tavukların beyaz etlerindeki plastik atıkların varlığını. Ne hissediyorsunuz?
İyi bir beslenememe olayı; mide dolu imiş gibi hissedilerek iştahın azalıyor ve buda açlığa neden olabilir. Hayvanların iştahsızlıklarının bir nedeni de bu histir. Ryan (1988) deneysel olarak polietilen peletlerini evcil tavukları besleyerek araştırmış ve tavukların iştahsız olduklarını gözlemlemiştir. Demek ki plastikleri yiyen hayvanlar kısmi tokluk hissederek yemek yemiyorlar ve yeterince beslenemiyorlar.
Yutulan plastikler; midenin hacmini ve yemek borusunu etkileyerek hayvanları zayıflatmış.
Spear ve ark. (1995), yutulan plastik parçacıkların sayısının arttıkça deniz kuşlarında daha kötü sonuçlar verdiğine dair kanıtları bulmuş.
Plastikler yutulması sonucu; sindirim sistemine zarar veriyor ve iç yaralanmalara neden olabiliyor. Özellikle deniz kaplumbağaları çok etkileniyor, ancak çalışmalar coğrafi bölgelere göre bulguları bakımından farklılık arz ediyor.
Tomás ve ark. (2002), Batı Akdeniz’de balıkçıların yakaladığı kaplumbağalarının üçte ikisinin plastik atıklarını yuttuklarını gözlemlemişler, Casale ve ark. (2008), Akdeniz’deki balıkların yaklaşık yarısının plastik yuttuğunu tespit etmişler ve çalışmalarını yayınlamışlar.
Lazar ve Gracan (2011), deniz kaplumbağalarının üçte birinden fazlasının plastik atıklarını aldıklarını tespit ettiler.
Bu tip araştırmalar incelenecek olursa; aynı türe ait araştırmalar olmasına rağmen plastik atık alımlarının coğrafi ve zamansal değişime göre farklılıklar gösterdiği görülmektedir.
Balinalar ile ilgili yapılan çalışmalarda, midelerinde plastik atıklardan en az 26 çeşitbulunmuştur.
Arjantin’deki balıkçılar tarafından kazara ele geçirilen Franciscana yunusları üzerine yapılan bir araştırmada, örneklemin yüzde 28’inin midelerinde plastik pisliğinin olduğu görüldü.
Yunuslar ile ilgili yapılan çalışmalarda midelerinde paketleme çeşitleri (selofan, poşet ve bantlar vs.,)halatlar, ağlar gibi bir çok plastik atıklar bulundu. Ne yazık ki yakalanan yunuslarda plastik yutulmasının yüksekliği dikkatlerini çekmiş.
Ayrıca bu plastik atıklardan dolayı cıva ve kadmiyum gibi ağır metaller de biyolojik olarak vücutta birikmesine neden oluyor.
Yapılan çalışmalarda örneklerinin yüzde 81’inde ağırlıklı olarak filament şeklinde plastikler bulunduğunu tespit ettiler, aynı zamanda plastik tellere sıkı bağlanmış hayvanları gördüler.
Başka bir deneysel çalışmada, plastik içeren balıklarla beslenen N. norvegicus’unbu plastikleri aldıklarını fakat onları dışarı atamadığını keşfettiler.
Ekolojik etkiler belirsiz olmasına rağmen, bu büyük ölçekte avlanan ticari bir türe ve karnındaki plastiklerin varlığı, özellikle plastikten ete doğru hareket eden kimyasal maddeler açısından ileride insan sağlığına etkileri olabileceği düşünülmektedir.
Plastik enkazın tek başına alınması ölümcül değildir, ancak diğer etkilerle birleştirildiğinde ölümcül birikimli etkiye neden olabilir.
Bu gidişle, “tüm canlılar bir gün plastik atık yutacaktır” sözü gerçek olacak. Gerçi yutmadığımız ne malum…
Kaynak: Sciencefor Environment Policy, DG Enviromneny News Alerts Service, In-Depth Report, PlasticWaste: Ecologicaland Human HealthImpacts, November 2011.
