KABIZLIK NEDİR?
Çocukların yaklaşık %10-20’sinde kabızlık görülür. Çocuğun haftada üçten daha az sayıda dışkılaması, çocuğun her 4 dışkılamadan birinde ağrı çekmesi veya aşırı miktarda ıkınması, her 4 dışkılamadan birinde dışkının sert ve parça parça şeklinde olması, kilot kirlenmesi(soiling) ile birlikte olsun olmasın rektumda sürekli dışkının bulunması kabızlık durumudur. Çocuklarda kabızlık çok sık görülen problemlerden biridir ve dışkılama sıklığında azalma, sert veya ağrılı dışkılama olarak da tanımlanabilir. Özellikle 1-5 yaş arasındaki çocuklarda çok sık görülür ve pek çok farklı nedenden kaynaklanabilir. Çocuklarda kabızlık genellikle geçici bir süre yaşanır; en sık önemli nedenleri arasında erken tuvalet eğitimi ve diyet değişiklikleri bulunur. Çocuklarda kabızlık problemi annelerin korkulu rüyasıdır. Çünkü kabız olan çocuk kakasını yaparken zorlanır. Makatdan çıkan sert dışkı makat bölgesinde çatlaklara neden olur. Her kaka yaptığında çatlakdan sert dışkı parçasının geçmesi çocukda ağrıya neden olur. Yani kabızlık uzun sürerse kısır bir döngü haline gelir. Çocuklarda sık görülen kabızlık; ateş, kusma, dışkıda kan, kilo kaybı gibi birçok soruna yol açar. Oyunu bırakmama isteğinden strese, yanlış beslenmeden erken tuvalet eğitimine kadar birçok sebebi bulunur. Kabızlığın çözümünde ilk başvurulacak yöntemlerden birisi lif bakımından zengin yiyeceklerin çocuğa verilmesidir. Örneğin armut, elma, ayva, kaysı ve incir bolca tüketilmelidir. Börek, makarna ve abur cuburdan uzak durulmalıdır. Çocuklarda dışkılama ile ilgili sorunlar bazen çok ciddi sıkıntılara neden olabilir. Bu sorunlardan en önemlileri kabızlık, dışkı kaçırma (enkoprezis) ve kilot kirlenmesi (soiling)’dir.
ÇOCUKLARDA KABIZLIK NEDENLERİ
Çocukların acıdan korkması ve ağrı çekmemek için kakasını tutmasından kaynaklanan kabızlık durumu çocuklarda en sık kabızlık nedenidir. Psikolojik olarak da tuvaletini yapmak istemeyen çocuklar vardır. Bunun nedeni kabız olduklarında canlarının yanmasıdır. Kimi çocuklar tekrardan aynı acıyı yaşamamak için kakasını tutarlar. Çocuklar birçok nedenle dışkılamayı geciktirirler. Oyunu bırakmak ve evden farklı bir yerde tuvalete gitmek istememe ağrılı bağırsak hareketlerine neden olur. Böyle durumlarda çocuk, ağrıyı yaşamamak için kakasını tutmayı öğrenir.Ağrı korkusu nedeniyle barsak hareketini engelleyen bir çocuk bunu tekrar tekrar yaparak dışkılamayı engeller. Dışkılamayı engellemek için bacaklarını çaprazlar, kalçalarını sıkar ve yüz ifadesi değişir.
Sık kabızlık nedenlerinden biride normal dışkılama (defekasyon) evrelerinin bir veya birkaçından oluşan aksaklıkları, ince bağırsağın uç kısımlarını ve kalın bağırsağı ilgilendiren bir bağırrsak hareketi (motilite) bozukluğunu, dışkının içeriğinden ve kendisinden kaynaklanan anormallikleri içeren irritabl barsak sendromudur. Bu hastalıkta da ağrılı bağırsak hareketleri görülür. Bunda bol kayısı, incir tüketme, günde 3 öğün 1 yemek kaşığı zeytin yağı içme tedavide etkilidir.
Ek gıdalara geçişte de kabızlık ortaya çıkabilir. Çok sık bir kabızlık nedenidir.Bu dönemde eşlik edebilecek bir anal çatlak (fissür), olayı daha da kısır döngüye sokabilecektir. Beslenme yetersizliği, aşırı inek sütü içimi(yarım litreden fazla), mamaların yeterince sulandırılmaması, çölyak hastalığı, hipotiroidi, infantil hiperkalsemi, bazı kas hastalıkları bu dönemde kabızlık yapabilmektedir.
Kaka kontrolü olmayan çocuğun cezalandırması da sık bir kabızlık nedenidir. Dışkılamayı geciktirme durumlarında; çok miktarda sert gaita rektumda birikir. Zaman içinde rektum genişler ve gerilmeye daha az duyarlı hale gelir. Dışkı parçaları ayrılır ve çocuk farkında olmadan çamaşırına geçer. Bu farkında olmadan dışkı kaçırma nedeni ile iç çamaşırının lekelenmesi durumudur. Bazen kolon kasıldığında, sıvı gaita rektumdaki sert gaita çevresinden fışkırılarak kabızlığı olan çocuğun ishali olduğu izlenimini verir.
Kabızlık ve sonrasında gelişen gaita kaçırmada çocukların kaka kontrolü yoktur, bunun için suçlanıp cezalandırılmamaları gerekir. Bu nedenle utanırlar, kirli çamaşırlarını saklamaya çalışırlar ve koku diğer aile fertlerini rahatsız ettiği halde iç çamaşırlarını değiştirmek istemezler. Başka çocukların alay etmesi nedeniyle veya utandıkları için okula gitmek de istemezler.
Erken tuvalet eğitimide kabızlığa neden olur. Bu dönem, çocukla anne-baba arasında bir savaş haline gelebilir. İstemli tutma giderek istemsiz bir alışkanlığa dönüşebilir. Yanlış beslenme şeklide kronik kabızlığa neden olur. Diyetteki değişiklikler, lif bakımından zengin gıdaların tüketilmemesi, tam sıvı diyetten katı gıda içerikli rejime geçilmesi kabızlığın nedenleri arasında gösterilebilir.
Yolculuk, stres gibi rutin değişiklikler, ilaçlar, inek sütü alerjisi ve aile öyküsü de kabızlıkla ilişkili olabilir. Neden ne olursa olsun ayrıntılı bir öykü alınması gerekir. Kabızlığın ne zaman başladığı, günlük aktiviteleri, önceki ve şimdiki tuvalet alışkanlığı, dışkılama sıklığı, dışkının şekli, kanama olup olmadığı, kullandığı ilaçlar, diyetinin ayrıntıları öğrenilmelidir. Muayenede karında şişlik, kitle, makatın yerleşimi, çatlak olup olmadığına bakılır. Buna ek olarak makattan muayene yapılarak kanama olup olmadığı kontrol edilir. Karının radyolojik görüntülenmesi, tıkanıklık durumu ve dışkının yerleşimi ve miktarı hakkında bilgi verir. Bu bulgulara göre daha ileri tetkikler ve incelemeler gerekip gerekmediğine karar verilir.
KABIZLIKTA TEDAVİ
Kronik kabızlığın tedavisinde öncelikle nedenin ortaya çıkarılması ve nedene yönelik tedavi uygulanması gereklidir. Mevcut bir anatomik bozukluk cerrahi olarak düzeltilmelidir. Kabızlığa neden olabilecek dahili bir hastalık varsa tedavi edilmelidir. Kabızlığın önlemek için çocuğun günde birkaç kez tuvalette oturması gerekir. Ilık bir banyo ya da içecekler dışkılama hissini arttırır. Kabızlık sonrasında da çocuk istemsiz olarak kaka kaçırabilir. Bu tür durumlarda çocuğun cezalandırılmaması gerekir. İki haftayı geçen kabızlığa ateş, kusma, dışkıda kan, karın şişliği, kilo kaybı, anüs (makat) çevresinde ağrılı yırtıklar, barsağın anüsden dışarı çıkması gibi başka bulgular da eşlik ediyorsa, doktora başvurmak gerekir.
Rektumu Boşaltmak
Bağırsaktaki büyük sert dışkı yumuşatılıp küçültülerek atılması sağlanır. Ağızdan alınan dışkı yumuşatıcılar dışkıya su çekerek işlev görürler ve alışkanlık yapmazlar. Kana geçmezler ve bağırsakta uzun süre kalmazlar. Nadir olarak aynı zamanda lavman veya fitil kullanılabilir. Bunlar sadece kalın bağırsağın alt kısmındaki dışkıyı yumuşatarak temizlenmesini sağlar. Çocuk çok şiddetli kabızsa kısa süreyle hastaneye yatırılması ve özel boşaltıcı lavmanların yapılması gerekebilir.
Kabızlığa iyi gelen yiyecekler
Kabızlık yapan yiyecek yoktur. Lif bakımından zengin ve fakir yiyecekler vardır. Bu nedenle yeterli lif miktarı olan besinlerin verilmesi gerekir. Lif en çok meyvelerde, sebzelerde ve arpa, buğday ve mısır gibi tahıllarda bulunur. Erişkinler günde 25-30 gr lif almalıdır, çocuklarda lif gereksinimi yaşa göre değişir. Çocuğun lif gereksinimi yıl olarak yaşına 5 eklenerek gram cinsinden bulunur. Bir diğer önemli noktada ise yeterli sıvı almayı sağlamaktır. Diyet alışkanlığı sağlıklı ve hayat boyu süren bir alışkanlık haline getirilmelidir.
Kabızlığı gidermek için yapılması gerekenler
• Tuvalet eğitimi almış çocukların günde 3 kez 10-20 dakika tuvalette oturması sağlanmalıdır.
• Yemeklerden ve özellikle de sabah kahvaltısından sonra tuvalet eğitimi veya oturma için en iyi zamandır. Çünkü dolu mide çoğu insanda dışkılama ihtiyacı oluşturur.
• Ilık bir içecek bu dışkılama hissini arttırır.
• Ilık bir banyo sonrası tuvalette oturmak dışkılama hissini arttırır.
• Küçük çocukların tuvalette rahat oturmaları için ayaklarının altına küçük bir tabure veya yükseltici koyulması ve dizlerinin kalçadan hafif yukarda olması yararlıdır.
• Çok küçük çocukların lazımlık kullanması veya tuvalette yüzlerini duvara dönmeleri daha rahat oturmalarını sağlar.
Uzm. Dr. Ali AYDIN
