Kurban Bayramı Çocuklar için Travmaya Dönüşmesin

Bayramlar, toplumumuzda bizi koruyan değerlerden biridir. Yetişkinler için akrabaların ziyaret edildiği, hep bir arada bulunup toplumsal paylaşımın desteklendiği, aylardır görülmeyen aile üyeleri ile bir araya gelindiği ve kimi zaman sosyal destek mekanizmalarını güçlendirdiği bir ritüeldir. Çocuklar için ise eğlence, heyecan, mutluluk anlamını taşıyabilir. Bayram kıyafetlerinin alınması, şeker toplanması, bayram harçlığı alınması çocukları koruyan ve yine güçlendiren bir heyecandır. 

Ancak bazı bayramlar, çocuklar ve yetişkinler için heyecan, mutluluk gibi bir değer kaynağı olmaktan çıkıp travmatik bir durum haline gelebilir. Uzman Psikolog Özge Kalkan, Kurban Bayramında çocukların nasıl etkilendiğini ayrıntılarıyla açıkladı. 

Kurban Bayramı’nda telaş genellikle bayram öncesi başlar. Kurbanlık alma, ev içinde kurban hakkında konuşma hatta bazen kurbanı evin bahçesinde/yakınında tutma ile bir telaşe içine girilir. Bayram günü geldiğinde ise sabah erkenden kalkılıp “kurban kesimi” gerçekleşir. Bazen evin bahçesi/yakınlarında bazen ise evden uzak yerlerde “kurban kesimi” yapılır.

Tüm bu süreç içinde telaşa çocuklar da doğrudan ya da dolaylı şekilde tanık olur. Bir diğer yandan Kurban Bayramı medyada da popüler olduğu için haberlerde, TV’lerde “kurban kesimi” ile ilgili detaylara da rastlanır ve çocuklar medyada da kesimle ilgili görüntülere rastlayabilir. Tüm bu sürecin çocuklar üzerinde olumsuz etkileri vardır. Aşağıda bu etkiler sıralanmıştır:

Çocuklar Üzerinde Olumsuz Etkiler Olabiliyor

• Kurbanlık” evin bahçesi ya da yakınlarında beklendiği sıralarda, çocuklar “kurbanlık” ile duygusal bağ kurabilir. Çocukların hayvanlar ile kurduğu bağ, sevecen ve içtendir. Çocuklar, “kurbanlık” ile de aynı bağı kurabilir ve “kurbanın kesilmesi” beraberinde bir kayıp/yas sürecini getirebilir. Kayıplar ve ölüm kavramı ise çocuklar tarafından tam olarak anlaşılmayabilir. Özellikle okul öncesi dönemde soyut öğrenme becerisi gelişmediği için çocuklara ne kadar anlatılırsa anlatılsın ölüm kavramı anlaşılmayacaktır. Anlaşılmadığı durumlarda ise çocuklarda öfke, kızgınlık, suçluluk, üzüntü gibi pek çok olumsuz duygu ortaya çıkar.
• “Kurban kesimi” sonrası olumsuz duygular hisseden çocuklar bazen öfkelerini, kızgınlıklarını aileye yansıtabilir. Bazen ise bu duyguları içinde yaşayabilir, kendi içine kapanır. Kimse ile iletişim kurmak, oyun oynamak istemeyebilir.
• “Kurban kesimi” çocukları olumsuz etkilediği zamanlarda, çocuklar kurban ile ilgili rüya ya da kabuslar görebilir. Rüyaların içeriği bağ kurduğu hayvana karşı özlem olabilirken, kabusların içeriği korku/kaygı olur. Bazen genelleştirip “ya beni de keserlerse” ye kadar giden korku cümleleri olabilir.
• “Kurban kesimi” çocukların gözü önünde yapıldığında ise; hem bir canlıya zarar vermenin korku/kaygı/hüznü var iken hem de kesim ile ilgili görüntüleri görmek çocukları travmatize edebilir. Gözlerinin önüne kesim ile ilgili olumsuz resimler gelebilir, o sahneleri tekrar tekrar hatırlayabilir. Aklında kalan bir sahne vardır ve sürekli onu canlandırır. Hatta bazen bu oyunlarına ya da yaptığı resimlere aktarılır. Bazen ise davranışlara aktarılır ve çocuklar et yememe kısmına kadar bazı şeylerden kaçınmaya başlar. Kesimin yapıldığı yerden ya da onu hatırlatan şeylerden uzak durabilir. Mesela, babası ile kesim yaptılar ise bir süre babasına karşı mesafeli olabilir.
• Medyada gördüğünde ise; yine kurban ile ilgili olumsuz resimler aklına gelebilir. Olumsuz duyguları sık yaşayabilir. Dolaylı olarak görmüş olması da çocukları doğrudan etkileyebilir.

Uzman Psikolog Özge Kalkan, Kurban Bayramı çocukların ruhsal sağlığını olumsuz yönde etkileyebileceğini, bu noktada ailenin ilk olarak “kurban kesimi”nin çocuklar üzerindeki etkiyi bilmesi sonra da neler yapabileceklerine odaklanmasının çok önemli olduğunu vurguladı.

Kurban Bayramı Sürecinde Ailelere Düşen Görevler

“Kurban”ın evin bahçesi ya da yakınlarında bekletilmesi, kurbanla bağ kurması sonra kesilmesi, çocuklar için sarsıcı olmaktadır. Bu sebeple kurban kesimi öncesi ya da sonrasında “kurban” ile ilgili olaylara maruz kalmaması çocukların bu süreci daha sağlıklı atlatmalarına sebep olmaktadır.

“Kurban kesimi” evin yakınlarında, çocuğun görebileceği yerlerde yapılacaksa kesilecek saatte çocuğun dikkatini başka yöne çevirerek kesimi görmemesini sağlayabilirsiniz.

Çocuklara kurban ile ilgili ritüeller ve neden yapıldığı açıklanırken soyut kelimeler kullanmaktan kaçının. Soyut kelimeler, çocukların durumu anlamasını zorlaştırmaktadır. Bu sebeple, “Kaza ile oldu”, “Cennette bizi bekliyor”, “Kayboldu” gibi cümlelerden uzak durulmalıdır. Ölüm, kayıp ve kurban sürecini olabildiğince net ve çocuğunuzun anlayabileceği dilde anlatmak önemledir.

“Kurban kesimi” öncesi ya da sonrasında çocuğunuzun duygularında ya da davranışlarında değişiklik olduğunu fark ederseniz, bu durumu onunla konuşmayı deneyin. Konuşma, çocukların yaşına göre oyunlaştırma aracılığı ile de yapılabilir. Oyunlaştırırken, kuklalardan ya da bebeklerden destek alabilirsiniz. Konuşurken, ben dilini kullanmak önemlidir. “Ben bu bayram sürecinde senin biraz üzüldüğünü hissediyorum” demek çocuğunuzun kendi hislerini anlatmasına fayda sağlayabilir. Oyunda ise kuklalar aracılığı ile “Ayşe, çok üzgün. Sence neden bu kadar üzgün?” denerek oyun içinde kendi hislerini betimlemesine fayda sağlayabilir.

Uykusundan ağlayarak ya da korkarak uyandığını fark ederseniz, bu durumu konuşmak çok önemlidir. Bu sefer korku ya da özlem duygusunu ön plana çıkarmak çocukları anlamak ve anladığınızı hissettirmek için faydalı olabilir.

“Kurban kesimi” sonrası çocuklar et yemek istemeyebilir. Bu durumda, baskıcı olmak durumun kötüleşmesine neden olmaktadır. Et yemek, için çocuklar zorlayıcı olduğunda çocuklara zorla kurban eti yedirmek hem çocuğun ruhsal olarak yara almasına sebep olmakta hem de ilişkinizi bozmaktadır.

Medya; “kurban kesimi” görüntülerine sık rastlanılan bir yerdir. Bu sebeple, mümkün olduğunca medyadan uzak durmaya çalışmak iyi bir seçenek olabilir. Çağımızda, her yerde karşımıza çıkabilir ancak rahatsız edici görüntüleri en aza indirmek adına önlem almak gereklidir.

Kurban Bayramı, her ne kadar içinde eğlence, birlik, beraberliği barındırsa da travmatik bir olay haline geldiğinde yapılabilecek şeylerin olduğunu bilmek önemlidir. “Kurban kesimi”nin çocuklar üzerindeki etkisini bilmek, çocuğunuzun bu durumla nasıl baş edebileceğini, neler yapılabileceğini de bilmektir. Çocuğunuzun duygu ve düşüncelerine önem vermek, onu anladığınızı göstermek iletişiminizi kuvvetlendirecektir. Kurban Bayramı sonrasında, çocuğunuzda belirgin farklılıklar görüyor ve sorunların devam ettiğini gözlüyorsanız, mutlaka bir uzmandan destek alın.

(Uzman Psikolog Özge Kalkan)