TATLI DİLLİM (BEYİN VE BEYİNCİK)
LİMBİK SİSTEM
Çok sayıda çalışmaya rağmen beynimizin esrarengiz yönleri hala çözülememiştir.Annenin çocuğuna şefkat göstermesi, karşımıza biri aniden çıktığında korkmamız, fakir birine yardım etmemiz, bazı olaylara gümemiz, bazı olaylara üzülüp göz yaşlarımızın gelmesi gibi olayları düzenleyen sistem beyindeki limbik sistemdir.Korkma, kızgınlık, öfke, haz, sevgi, şefkat, saldırganlık gibi birçok duyguların merkezi; beynin, temporal lobunun (şakak bölgesi) orta kısmında yer alan limbik sistemdir.Limbik sistem dediğimizde, beynin ön-orta kısmında yer alan bu bölge aklımıza gelir. Limbik sistem duygu düzenlenmesi, cinsel davranış, tepki vermeyi ve güdüleri düzenler. Limbik sistemdeki hipokampus hafızayı ve güdüyü düzenler. Limbik sistemdeki amigdala duygu düzenlenmesinde rol oynar. Korkuyu yöneten amigdaladır. Amigdala ve temporal lob ön bölüm lezyonları şizofreni, depresyon ve maniye neden olur.
Talamus ve hippocampusun yanında olan amygdala bir leblebi büyüklüğündedir. Dostluk, sevgi, şefkat, korku, öfke, kızgınlık gibi duygularımızın merkezi burasıdır. Tehlikeler karşısında vücudumuzu harekete geçiren ve korunmamızı sağlayan amigdaladır. Hayvanlarda bunların tahrip edilmesi neticesinde hayvanlar robot gibi olur, tehlikeleri farketmezler, yavrularına şefkatleri kaybolur. Amygdalası hasarlanan kişilerde kimseyi tanımaz, öğrenilen şeyler hatırlanamaz, sevme duygusu kaybolmuştur.
Hipokampus hafızadan sorumludur. Hipokampus hasarında bilgi depolanamaz.Amigdala hasarında öğrenilen şeyler hatırlanmaz. Alışkanlıklar, el, ayak hareketleri ile ilgili hafızanın merkezi beyincikdir. Örneğin bulmaca çözme, balık tutma gibi…Hipokampus hasarında nöbet, Alzheimer hastalığı, bunama hastalığı ortaya çıkar. Örneğin bir insanın yılandan korkması hipokampusda depolanan bilgi sayesindedir…Yinehipokampusu ya da amigdalaı hasarlı bir insan yılan karşısında robot gibi kalır, ne yapacağını bilemez…
Hipotalamus vücut ısısını, açlığı, susamayı ve vücudumuzun biyolojik ritmini düzenler. Örneğin sınavda hocalar karşısında aşırı heyecanlanırız..Bunuhipotalamus sağlar…Talamus hislerimizi düzenler…Hoşnutsuzluk, hırs, mücadele, azmi düzenleme merkezide hipotalamusdur.
Hiç beklemediğiniz ilkokul arkadaşınızın sizi aramasında duyduğunuz haz duygusu, kalçadan yapılan enjeksiyon öncesi duyduğunuz his, birine saldırmanızı sağlayan limbik sistem elemanı cingulategyrusdur. Bu organ alındığında stres, kaygı ve aşırı heyecan duyguları ortadan kalkar.
Hayatta kalmak için gerekli korunma mekanızmalarılimbik sistemdeki beyin sapında bulunur. Örneğin depremde evin dışına kaçmak gibi…
Mezensefalontegmentalbölgedededopaminnörotransmitterlerini salgılayan beyin hücreleri bulunur. Burası mutluluk, zevk ve heyecan gibi duyguları düzenler. Örneğin eroin, kokain kullnanlarda beyin hücreleri arasındaki boşlukta dopaminbirikir.Dakikalar süren haz duygusundan sonra aşırı yorgunluk, depresyon, tükenmişlik görülür.
Septumpellusidumda(beyni ikiye bölen zar) zevk, haz merkezi bulunur.
Prefrontal lob(alın lobunun ön bölgesi) haraketleri düzenlemez. Genel olarak limbik sisteme dahil edilmez. Fakat dolaylı olarak limbik sistemle güçlü bağlantıları vardır. Bir fikir üzerinde odaklanma (konsantrasyon), mecazi kavramlar ve sosyal ilişkileri düzenler. Frontal lob lezyonlarında neşeli ya da üzücü olaylara tepki vermez. Robot gibidir.
LİMBİK SİSTEMLE İLİŞKİLİ OLAN HASTALIKLAR
-Depresyon,
-Felç,
-Alzheimer hastalığı,
-Epilepsi,
-Şizofreni,
-Parkinson hastalığı,
-ADEM(Akut dissemineensefalomyelit), Multiple skleroz,
-İşitme Kaybı
ATİPİK OTİZMLİ HASTANIN EĞİTİMİ-LİMBİK SİSTEMİN DEVREYE SOKULMASI(Cigulategyrus, orbitofrontalkortex, talamus, hipotalamus, hipokampus, amigdala, mezensefalontegmental bölge)
Kısa sürelide göz teması kurup, kelime çıkarabilen ya da cümle kurabilen çocuklar atipik otizm grubuna dahil edilir.
Psikiyatri hocalarımız bu grup hastalara evde leğen çekme tedavisi verirler.
Babanın işten gelmiş, yorgundur. Yemeği yer, Bir bardakçay içer. Hanımı hemen başlar. Hadi bey leğen çekeceksin diye söyler…Baba leğene ipi bağlar, çocuk leğenin içine oturur. 1-2 saat salonda leğeni çeker. Bu sırada çocuk şarkıları söyler…Daha sonra baba NeşatErtaşdan neredesin sen şarkısını söylemeye başlar…
Tatlı dillim, güler yüzlüm, ey ceylan gözlüm, gönlüm hep seni arıyor neredesin sen..
Tatlı dillim, güler yüzlüm, ey ceylan gözlüm, gönlüm hep seni arıyor neredesin sen..
Aslında bu şarkı ile derki hanım çok yoruldum, birazda sen leğeni sen çek der…Hanım mutfaktan seslenir….Bey işler çok…Sen güzel çekiyon…Oğlumuzda şarkıyı yavaş yavaş söylemeye başladı bile diye…Tabi beyin aklı iyi çalışır….Gider bilgisayardan ya da kaset çalardan müziği açar…Hanım derki bizim bey bugün baya iyi leğen çekiyor der…Halbuki oğlu ve kocası kanepeye uzanıp, hemen uykuya dalmışlardır….
DAVRANIŞLARDAN SORUMLU BEYİN BÖLGELERİ
Dominant hemisfer lezyonlarında mani ve aşırı sinirlilik görülür.
Frontal, parietal ve temporal lob tepki verme ve kelime üretiminde rol oynar.
Frontal lobun ön bölümü(prefrontalkortex) hareketleri düzenler ve duyunun değerlendirilmesini sağlar.
Frontal lob arka-dış kısım lezyonlarında durgunluk, dikkatde azalma, afazi(konuşma-yazmanın gerçekleştirilememesi) , negatif şizofrenik bulgular görülür.
Frontal lob iç kısım lezyonlarında korku, sinirlilik, kızma görülür.
Temporal lob dil, hafıza ve duyguyu düzenler. Temporal lob lezyonlarında halüsinasyon(olmayan bir şeyi görme), delüzyon(yanlış düşünce), duygu duRum bozukluğu görülür. Dominantemporal lob lezyonunda öfori(mutlu olma), işitsel hallüsinasyon, yanlış düşünce, öğrenme bozukluğu görülür. Nondominantemporal lob lezyonunda disfori(depresif duygu durumu), irritabilite(aşırı tepki verme), zeka geriliği görülür. Frontotemporaldemansda mani(son derece neşeli olma), takıntılı olma, şizofreni, depresyon ve kişilik bozukluğu görülür.
Parietal lob görsel, dokunsal ve işitsel uyarıların girdiği yerdir.
Gerstmannsendromundadominanparietal lob lezyonu vardır. Agrafi(yazma kabiliyetinin bozulması), hesaplama bozukluğu, sağ-sol taraf ayrımının bozulması, parmağı farketmeme görülür. Nondominanparietal lob lezyonlarında anozognozi(hastalığı kabullenmeme), sol tarafı farketmeme(ihmal) görülür.
Oksipital lob görmede rol oynar. Oksipital kabuk (kortex) lezyonlarında kortikal körlük gelişir. Bilateralposteriorserabral arter tıkanıkların da kortikal körlük ve ışığın görülmediği sendrom Anton sendromudur.
Bazal ganglion lezyonlarında psikoz(ağır duygu ve düşünce bozukluğu), psikoz, depresyon ve hafıza kaybı, hareket bozukluğu görülür. Şizofrenik hastalarda görülen hareket bozukluğunun nedeni bazal ganglion lezyonlarıdır. Şizofreni hastalarında ventriküllerde genişlemede görülebilir. Şizofrenik hastalarda üst tempral lob hacmi ve gyrasyonindexi artmıştır. İç temporal lob lezyonları sıklıkla şizofreni ile ilişkilidir.
Hipotalamus iştah ve cinsel davranışları yürütür. Hipotalamus dış lezyonları iştahsızlığa ve ciddi kilo kaybına yol açar.
Talamus lezyonlarında yaygın hafıza kaybı görülür.
Sağ beyin temporoparietal bileşke, talamus ve bazal ganglion lezyonlarında anozognozi (hastalığı kabullenmeme) görülür.
İnmeden sonra gelişen Medialgenikulat body (İç dirsek vücut) lezyonlarında işitsel sanrılar ve hiperakuzi (çok yüksek şiddeli ses işitme) görülür. İnmeden sonra depresyon ve duygu durum değişikliği sıktır. Özellikle beyin kabuğu ön bölgesi lezyonlarında depresyon ve duygu durum değişikliği sıktır. Anteriorserabral arter tıkanıklığına ikincil gelişen inmelerde depresyon ve duygu durum değişikliği çok sıktır. Beyincikde gelişen inmelerde %22 oranında duygu durum değişikliği görülür, ancak depresyon görülmez.
Duygu durum değişikliği ve depresyon beyin frontal, temporal lob, bazal ganglion lezyonları ve beyin sapı ön bölüm tutulumlarında görülür. Subkortikal beyaz cevher, derin beyaz cevher, caudatnükleus ve putamen lezyonlarında depresyon sık görülür. Sol hemisfer lezyonlarında genelde depresyon görülürken, sağ hemisfer lezyonlarında mani ve aşırı sinirlilik görülür.
Kapsülainterna ön bacak lezyonlarında obsesif-kompülsif bozukluk(Sıkıntıyı azaltmak için tekrarlanan davranışlar) görülür.
Tatlı dillim, güler yüzlüm, ey ceylan gözlüm, gönlüm hep seni arıyor neredesin sen.
Tatlı dillim, güler yüzlüm, ey ceylan gözlüm, gönlüm hep seni arıyor neredesin sen.
Boynu bükük bir garibim yüzüm gülmüyor, gönlüm hep seni arıyor neredesin sen…
(NEŞET ERTAŞ)
Uzm. Dr. Ali AYDIN
