YUMRU AYAK: ÇARPIK AYAK (PES EKİNOVARUS)
Nedeni
Bilinen kesin bir nedeni yoktur, fakat ailede daha önce bu şekilde doğmuş bir vaka var ise , diğer bireylerde karşılaşılma ihtimali yükselmektedir.
Teşhis
Doğum sonrası çıplak gözle fark edilebilir şekilde, ayakta deformite mevcuttur. Bazı vakalarda bebek anne karnındayken 20. haftadan sonra yapılan ultrason muayenelerinde de tespit edilebilmektedir. Kesin tanı için daha ileri ki haftalar veya bebeğin dünyaya gelmesi beklenebilir. Yumru ayak (pes ekinovarus) kolayca tanı konan bir durumdur. Ayak bileği normal pozisyonuna zor gelir, ayak sırtı öne doğru ve parmaklar içe basar pozisyondadır. Bin canlı doğumda bir görülür. Vakaların yarısı her iki ayakta (bilateral) diğer yarısı ise tek ayakta (unilateral)görülür. Erkek bebeklerde , kızlara oranla görülme riski daha fazladır.Tek ayak deformitelerinde , söz konusu ayak diğer ayaktan daha küçük kalabilir. Ana rahminde bebeğin duruşundan kaynaklanan geçici bir pozisyonel şekil bozukluğu olan Metatarsus Adduktus (Postural- pozisyonel pes ekinovarus) ile karıştırılabilir.
Tedavi
Hafif deformiteler, bebeğin anne karnındaki hatalı duruşuna bağlıdır ve alçı atellerle düzeltilir.
Ağır deformiteler, bebeğin anne karnındaki gelişiminin duraklaması ile ortaya çıkar ve cerrahi girişim gerektirir. Bu durumda altta yatan nörolojik bir sorun olup olmadığı, reflekslerin durumu, spina bifida varlığı kontrol edilmelidir.
Düzeltici alçılara küçük yaşta başlanması iyileşmeyi olumlu yönde etkiler. Ancak yine de vakaların %60 ında cerrahi girişim gerekebilir.
Cerrahi
2000’li yıllardan önce oldukça yaygın olan tedavi yöntemi idi. Daha sonraları Ponseti Metodu gibi daha yüksek başarı sağlayan tekniklerden sonra ilk uygulanan tedavi olma seçeneği oldukça azaldı. Deformitenin ağır olduğu, düzelmenin tam olarak sağlanamadığı vakalarda veya bu deformiteye başka deformitelerin de eşlik ettiği durumlarda halen uygulanmaktadır.
Cerrahi girişim çocuk en erken 6-7 aylıkken yapılır. Ameliyat sonrası pozisyonu koruyucu ateller 1-4 yıl süre ile giydirilir. Gündüz normal ayakkabı giydirilmesi önerilir.
Ponseti Metodu
Bu metot Dr. Ignacio V. Ponseti tarafından doktorluk yaptığı dönemde eski cerrahi yöntemlerin uzun vadeli başarısızlıklarına karşı olarak geliştirilmiş , varolan manipülasyon teknikleri geliştirilerek uygulanmış ve ancak emekli olduktan sonra 1996’da “Congenital Clubfoot: Fundamentals of Treatment” kitabını yayımladıktan sonra dünya çapında kabul görmüştür.
Metod genel olarak bebeğin dünyaya gelmesinden 1 ya da 2 hafta sonra başlar ve her hafta alçı değiştirilerek 5 ile 7 hafta arasında ayağının manipülasyonu şeklinde devam eder. Alçılar parmak uçu açıkta kalacak şekilde diz kapağının üstüne kadar yapılır. Sonrasında birçok vakada “aşilotomi” denilen ve genelde lokal anestezi ile yapılan aşil tendonunun hafif kesilmesi şeklinde bir operasyon gerçekleştirilmesi gerekir.Bu operasyon sonrasında ayak 2-3 haftalık bir alçıya alınır. Bu alçının da çıkarılması sonrasında ortez denilen ve iki ayakkabının ortasından demirle bağlı olduğu özel bir ayakkabı kullanılır.Ayakkabılar belirli bir açı ile giydirilir. Bu ayakkabı genelde ilk 3 ay boyunca günde 23 saat bebeğin ayağında kalır. 3 aylık dönem sonunda ise bu süre genelde gece-gündüz uykularında ve sonrasında ise sadece gece uykularında giyilecek şekilde 3-4 yaşlarına kadar kullanılır.
Seyir
Tedavi edilmez ise kişi ancak bileğinin üstünde ya da ayağının yan tarafına basarak yürüyebilir. Bununla birlikte tedaviyle hastaların çok büyük bir çoğunluğu çocukluk döneminin ilk yıllarında düzelir.Düzeltici alçılara küçük yaşta başlanması iyileşmeyi olumlu yönde etkiler. Doğuştan çarpık ayaklı (Pes ekinovaruslu) çocukların ebeveynleri, bebeklerinin ayakları uzman kişiler tarafından tedavi edilmeleri halinde, eğer başka bir sorun yok ise, tamamen normal görünümde ve normal fonksiyonlarını yerine getiren, özel ayakkabı kullanma ihtiyacı olmayan, ağrısız ayaklara sahip olacakları konusunda ikna olabilirler. İyi tedavi edilmiş yumru ayak (çarpık ayak) engel değildir ve tamamen normal, aktif bir hayat sürdürebilir. Tedavi ile başarı oranı %95′ tir.
Çarpık ayağın birlikte görüldüğü durumlar
Çarpık ayak nedenleri arasında çok çeşitli hastalıklar yer alır. Bunlar arasında en sık rastlanılanları kas ve sinirleri ilgilendiren rahatsızlıklardır (serebral palsi, spinal disrafizm, artrogipozis). Ayrıca çarpık ayak belli bir sendroma da dahil olabilir(Diastrofik Cücelik, Freeman-Shelton Sendromu).
Uzm. Dr. Ali AYDIN
